गिरायक शिक्षणा संदर्भांत परत परत विचारिल्ले प्रस्न

गिरायक म्हणल्यार कोण?

गिरायक म्हणल्यार अशी व्यक्ती जी वस्तू विकती घेता वा मोल दिवन सेवा मेळयता, ती व्यक्ती हे आपल्या वैयक्तीक वापरा खातीर वा स्व-रोजगारा वरवीं उपजिविका जोडपा खातीर वापरूंक शकता. मोबदलो हातूंतलो खंयचोय आसूं येता:

• विकतें
• उतर
• कांय वांटो फारीक केला आनी कांय वांटो फारीक करपाचे उतर दिलां. असो माल/सेवेच्या लावार्थ्यांचोय तातूंत आसपाव आसा जेन्ना तो वापर त्या व्यक्तीची परवानगी घेवन केला.

कोण गिरायक न्हय?

अशी व्यक्ती गिरायक न्हय जर तो/ती:

• खंयच्योय माल फुकट घेता वा खंयचीय सेवा फुकट मेळयता;
• वेवसायीक कारणां खातीर खंयचोय माल विकतो घेता वा सेवा भाड्याक घेता;
• खंयचीय सेवा कंत्राटा खाला घेता

माल म्हणल्यार कितें?

“माल” म्हणल्यार कारवाय करपा योग्य दावे आनी पयशा भायर सगले तरेची अस्थावर मालमत्ता, हातूंत स्टॉक आनी शॅयर्स, पीक, तण आनी जमनीक जोडिल्ल्यो वस्तू वा जमनीचो भाग हांचो आसपाव आसा, जांच्या विक्रीचे आदीं दिवपाचे करपाचे मानून घेतला वा विक्रीचो कंत्राट केला.

दोश म्हणल्यार कितें?

“दोश” म्हणल्यार दर्जो, प्रमाण, प्रभाव, शुध्दताय वा मानकांतलो खंयचोय दोश, अपूर्णताय वा जी खंयच्या कायद्या खाला वा खंयच्याय चालंत कायद्या खाला वा खंयच्या कंत्राटा खाला जे व्यक्त वा निहीत, वा माला कडेन संबंदीत खंयच्याय प्रकारान वेपाऱ्यान केल्ले दावे पाळप.

सेवा म्हणल्यार कितें?

“सेवा” म्हणल्यार खंयचोय प्रकार जो संभाव्य उपेगकर्त्याक उपलब्ध केला आनी तातूंत आसपाव आसा मात ते मर्यादीत ना, बँकींग, अर्थीक सेवा, विमो, येरादारी, प्रक्रिया करपी, वीज वा हेर कसल्याय उर्जेची पुरवण, बोर्डर वा लॉजिंग वा दोनीय, घर बांदावळ, मनरीजवण, मनोरंजन वा खबरो वा हेर म्हायती दिवप ह्या सुविधांच्या तजविजांकडेन संबंदीत, मात खंयचीय सेवा फुकट दिवप वा वैयक्तीत सेवेच्या कंत्राटा खाला दिवप हांचो आसपाव ना.

• सेवेचें कंत्राट – हातूंत धनी आनी नोकराच्या नात्याक लागू जाता आनी करपाच्या कामांतल्या आदेशांचे पालन करप आनी ती कामां करपाच्या रीत आनी पद्दतींचो आसपाव आसा. हाचो आसपाव सीपी कायद्याच्या आवाठा खाला जायना.
• सेवेखातीर कंत्राट – हे अशा कंत्राटांक लागू जाता जंय एक पक्ष दुसऱ्याक वा दुसऱ्या खातीर सेवा दिवपाचे उतर दिता जशे की वेवसाय वा तंत्रीक सेवा, जाच्या पालना खातीर ताका तपशीलवार दिशा आनी नियंत्रण नासता मात आपली वेवसायीक कुशळटाय वापरता आनी आपलें स्वताचें गिन्यान वापरता आनी निर्णय घेता.

सेवेत उणाव म्हणल्यार कितें?

“उणाव” म्हणल्यार कामगिरीचो दर्जो, स्वरूप आनी पद्दतींत खंयचीय चूक, अपूर्णताय, उणाव वा उणेपण, जे अस्तित्वांत आशिल्ल्या खंयच्या कायद्या खाला राखप गरजेचें वा कंत्राटा खाला वा खंयच्याय सेवे संबंदान पालन करपाचें व्यक्तीन उतर दिलां अशें.

अयोग्य वेपार पद्दत म्हणल्यार कितें?

“अयोग्य वेपार पद्दत” म्हणल्यार अशी वेपार पद्दत, जी कसलीय विक्री वाडोवंक, ताचो वापर करूंक वा माल वा सेवेची पुरवण करूंक चुकीच्यो पद्दती आपणायता वा चुकिची वा भ्रामक पद्दत करता. ह्या कांय पद्दतींचो आसपाव आसा:

फटीचे वर्णन

• जेन्ना माल आनी सेवा सांगिल्लो मानक, दर्जो वा वर्गाचे ना
• जेन्ना आदीं वापरिल्ली वा नविनीकरण माल नवें म्हणून विकप;
• जेन्ना माल आनी सेवेचे दावो केल्लो उपेग, वापर वा लाव ना;
• जेन्ना उत्पादन / सेवेची दावो केल्ली वॉरंटी / गॅरंटी ना;
• जेन्ना उत्पादन वा सेवेचो दर दिशाभूल करपी आसा.
• उण्या मोलान विक्री करपाची फटीची आनी दिशाभूल करपी जायरात.
• गिरायकाक आमीश दाखोवंक भेटवस्तू, इनामां दिवपाचे उतर दिवप मात ते दिवपाचो हेत नासप.
• सक्षम अधिकारिणीन थारयल्ल्या सुरक्षा मानकात आसपाव नाशिल्लो माल विकप.
• अशा मालाचें वा अशेच तरेच्या मोट्या प्रमाणांत उत्पादन केल्ल्या मालाचे मोल वाडोवपाच्या हेतान मालाचो सांठो करप वा नश्ट करप.
• बनावट मालाचे उत्पादन वा विक्री करप वा सेवेच्या तजविजेंत फटोवपी वेव्हार आपणावप.

तुमकां खबर आसा?

• “एक फावट विकिल्लो माल परतो घेवचे ना” वा
• “बदली करून मेळचे ना”, वा
• “खंयचेय परिस्थितींत पयशे परतून मेळचे ना”

हो अन्यायकारी वेव्हार आसा आनी ताका कसलेच तरेचो कायदेशीर आदार ना.

मर्यादीत वेपार वेव्हार म्हणल्यार कितें?

“मर्यादीत वेपार वेव्हार” म्हणल्यार वेपाराचो असो वेव्हार जाचो हेत दरांची हेराफेरी करपाक वा वितरणाची स्थिती वा माल आनी सेवेचें बाजारांत जावपी पुरवणेंत अशे तरेन हस्तक्षेप करप जाका लागून गिरायकांक अन्यायकाराक दर फारीक करचे पडटात वा मर्यादा येतात आनी हातूंत आसपाव आसा—

• मालाची पुरवण करचे खातीर वा सेवा पुरवण करपा खातीर वेपाऱ्यान मान्य केल्ल्या काळा परस अदीक कळाव जाका लागून दरांत वाड जाल्या वा जावपाक शकता
• खंयचीय वेपार पद्दत, जंय हेर माल वा सेवा विकत घेतना वा भाड्याक घेतना गिरायकान माल विकतो घेवप वा भाड्याक घेवपाची आवश्यकताय दाखयता

ह्या कायद्या खाला खंयच्या हक्कांची हमी दिल्या?

• सुरक्षेची हमी: जिवीत आनी मालमत्तेक हानीकारक माल आनी सेवेच्या विक्री पासून राखण करपाचो अधिकार.
• म्हायती दिवपाची हमी: चुकीच्या वेपार पद्दतींतल्यान गिरायकांची राखण करपा खातीर माल आनी सेवेचो दर्जो, प्रमाण, सामर्थ्य, शुध्दताय, मानक आनी दरा विशीं म्हायती मेळोवपाचो अधिकार.
• वेंचपाचो अधिकार: तरेकवार माल आनी सेवा स्पर्धात्मक दरांत शक्य आसा तेन्ना मेळपाच्या आश्वासनाचो अधिकार.
• आयकून घेवपाचो अधिकार: आयकून घेवपाचो अधिकार आनी योग्य मंचाचेर गिरायकाच्या हिताचेर योग्य तरेन विचार जातलो ह्या आश्वासनाचो अधिकार.
• कागाळ निवारणाचो अधिकार: अयोग्य वेपार पद्दत वा मर्यादीत वेपार पद्दत वा गिरायकांच्या बेमानपणान शोशणा आड कागाळ निवारणाचो अधिकार.
• गिराय शिक्षणाचो अधिकार

गिरायक राखण मंडळ म्हणल्यार कितें?

केंद्र, राज्य आनी जिल्लो पांवड्यार गिरायक राखण मंडळ स्थापन करपाची तजवीज कायद्यांत आसा. सरकाराच्या गिरायका कडेन संबंदीत धोरणांचो नियाळ घेवप आनी गिरायकांच्या अधिकारांची आनीक राखण करपा खातीर आनी उर्बा दिवपा खातीर फुडल्यो सुधारणां सुचोवप हो ह्या मंडळाचो हेत आसा. ह्या मंडळाची रचना व्यापक आसा. केंद्रीय गिरायक राखण मंडळाचो अध्यक्ष गिरायक वेव्हार मंत्री आसता आनी तातूंत हेर अधिकृत आनी बीगर अधिकृत वांगडी आसतात. राज्य गिरायक राखण मंडळाचे फुडारपण राज्याचो गिरायक वेव्हार मंत्री करता आनी जिल्लोधिकारी जिल्लो गिरायक राखण मंडळाचे फुडारपण करता. ही मंडळा सल्लागार प्रकारची आसात आनी तांचो हेत म्हणल्यार कायद्या खाला गिरायकांच्या हक्कांची राखण करप.

गिरायक कागाळ निवारण यंत्रणा म्हणल्यार कितें?

ह्या कायद्यांत तीन पांवड्या वयल्या गिरायक तक्रार निवारण यंत्रणांचो आसपाव आसा. ते म्हणल्यार: जिल्लो पांवड्यार जिल्लो गिरायक तक्रार निवारण मंडळ, राज्य पांवड्यार राज्य गिरायक तक्रार निवारण आयोग आनी राष्ट्रीय पांवड्यार राष्ट्रीय गिरायक तक्रार निवारण आयोग.

कागाळ केन्ना करूं येता?

• लिखीत स्वरुपांत कागाळ सकयल्या परिस्थितींत करूं येता:
• वेपारी वा सेवा पुरवणदाराच्या अयोग्य वा मर्यादीत वेपार वेव्हाराक लागून गिरायकाक लुकसाण वा हानी जाल्यार
• गिरायकान विकतें घेतिल्ले वस्तूंत दोश आसा
• गिरायकान घेतिल्ले सेवेंत कसलोय उणाव आसा
• वेपारी वा सेवा पुरवणदारान माल वा सेवे खातीर थारयल्ल्या दरां परस अदीक मोल लायला
• माल आनी सेवा, जांचो उपेग केलो जाल्यार जिवीत आनी सुरक्षेक हानीकारक आसपाक शकता, तांची भौसा खातीर विक्री उपलब्ध केल्या.

कागाळ कोण दाखल करूं शकता?

• कोणय गिरायक
• खंयचीय आप वावुरपी गिराय संघटना
• केंद्र सरकार वा खंयचेय राज्य सरकार
• जेन्ना जायत्या गिरायकांचे एकूच हीत आसा, तेन्ना एका वा आदीक गिरायक
• गिरायकाचें मरण जालें जाल्यार ताचे कायदेशीर वारस

जिल्लो मंच

• दर एका जिल्ल्याचो एक जिल्लो मंच आसा.
• जिल्लो मंचांचेर तीन वांगडी आसतात.
• तिनांतलो एक वांगडी अध्यक्ष आसता जो जिल्लो न्यायाधीश आसा वा आशिल्लो वा जिल्लो न्यायाधीश जावपाक पात्र आसा.
• एक वांगडी बायल आसूंक जाय.
• जंय दाव्याचे मोल 20 लाख रुपया मेरेन आसा त्योच कागाळी स्विकारता.

राज्य आयोग

• दर एका राज्यांत एक राज्य आयोग आसता.
• तातूंत एक अध्यक्ष आसता जो उच्च न्यायालयाचो न्यायाधीश आसा वा आशिल्लो आनी दोन हेर वांगडी आसतात, तातूंत एक बायल आसता.
• जंय दाव्याचे मोल 20 लाख रुपया ते एक कोटी मेरेन आसा त्योच कागाळी राज्य आयोगांत दाखल करूंक येतात.
• जिल्लो मंचाच्या आदेशा आडच्यो आव्हान याचिका राज्य आयोगा मुखार दाखल करूं येतात.

राष्ट्रीय आयोग

• राष्ट्रीय आयोग दिल्ली स्थीत आसा.
• तातूंत एक अध्यक्ष आसता जो सर्वोच्च न्यायालयाचो न्यायाधीश आसा वा आशिल्लो आनी चार हेर वांगड्या परस उणे वांगडी आसूंक जायना, तातूंत एक बायल आसता.
• जंय दाव्याचे मोल एक कोटी परस अदीक आसा त्यो कागाळी राष्ट्रीय आयोगांत दाखल करूं येतात.
• ह्या आयोगाच्या आदेशाक सर्वोच्च न्यायालयांत आव्हान दिवं येता.

मंचामुखार कागाळ दाखल करूंक वकील नेमपाची गरज आसा?

वकील वा हेर खंयचोय अभिवक्तो नेमपाची गरज ना आनी गिरायक स्वता वा आपल्या प्रतिनिधी वरवीं कागाळ दाखल करूंक शकता आनी प्रतिनिधित्व करूंक शकता.

कागाळी वांगडा हेर खंयचो तपशील जोडूंक जाय?

कागाळींत सकयलो तपशील आसूंक जाय:

• कागाळ करतल्याचें नांव आनी पुराय नामो.
• विरुध्द पक्षाचे/पक्षांचे नांव आनी पुराय नामो.
• मालाची खरेदी वा सेवा घेतिल्ली ती तारीख.
• वयल्या हेता खातीर फारीक केल्ली रक्कम.
• विकते घेतिल्ल्या मालाचो वा घेतिल्ले सेवेचो नगा सयत तपशील.
• कागाळीचो तपशील, जर कागाळ अयोग्य वेपार वेव्हार / सदोश मालाची पुरवण / पुरवण केल्ले सेवेंत उणाव / अदीक मोल एकठांय केला, ते कागाळ याचिकेंत स्पश्टपणान नमूद करूंक जाय.
• बिलां / पावत्यो आनी आसल्यार संबंदीत पत्रवेवहाराच्यो प्रती.
• ह्या कायद्या खाला मागिल्ली थाकाय.
• कागाळेचेर कागाळ करपी वा ताच्या अधिकृत प्रतिनिधीक सय करूंक जाय.

कागाळ दाखल करूंक वेळेची मर्यादा कितें?

कारवायेचें कारण/ सेवेंतलो उणाव /मालातलो उणाव नदरेक आयलो त्या दिसा सावन दोन वर्सा भीतर कागाळ दाखल करूंक जाय. मात, दोन वर्सा उपरांतय कागाळ दाखल करूं येता, जर ह्या काळा भीतर कागाळ दाखल कित्याक करूंक ना हाचे फावो तें कारण दिवन कागाळ करप्यान जिल्लो मंचांक समाधानी केल्यार.

आव्हाना खातीर कितें तजवीज आसा?

• जिल्लो मंचाच्या दिल्ल्या आदेशान पिडीत आसल्यार, आदेशाची प्रत मेळ्ळ्या उपरांत 30 दिसां भीतर राज्य आयोगा कडेन आव्हान याचिका दाखल करूं येता.
• राज्य आयोगान दिल्ल्या आदेशान पिडीत आसल्यार, आदेशाची प्रत मेळ्ळ्या उपरांत 30 दिसां भीतर राष्ट्रीय आयोगा कडेन आव्हान याचिका दाखल करूं येता.
• राष्ट्रीय आयोगान दिल्ल्या आदेशान पिडीत आसल्यार, आदेशाची प्रत मेळ्ळ्या उपरांत 30 दिसां भीतर भारतीय सर्वोच्च न्यायालयांत आव्हान याचिका दाखल करूं येता.

गिरायक मंचा कडल्यान गिरायका खातीर कितें थाकाय उपलब्ध आसा?

• मालातल्यान दोश काडप
• माल बदलून दिवप
• मोल दिल्ले ते परतून दिवप
• सेवेंतल्यान दोश वा उणाव काडून वडोवप
• जाल्ली हानी वा लुकसाणे खातीर भरपायेचो निवाडो
• अयोग्य वेपार पद्दत वा मर्यादीत वेपार पद्दत बंद करप वा परत करप ना
• विक्रीक दवरिल्लो धोकादायक माल फाटी घेवप
• धोकादायक मालाचे उत्पादन बंद करप आनी धोकादायक प्रकारच्यो सेवा उपलब्ध करून दिवप बंद करप
• जर व्हडा प्रमाणांत गिरायकांक हानी वा लुकसाण जाल्यार, जांकां सोपेमान सोदप शक्य ना, तांकां अशी रक्कम फारीक करप (अश्या प्रकारच्या सदोश माल वा उपलब्ध केल्ले सेवेच्या मोला परस 5% परस उणे न्हय) जे मंच निश्चीत करतलो
• दिशाभूल करपी जायरातींक लागून जाल्लो परिणाम निश्फळ करपा खातीर सुधारीत जायराती जारी करप
• पक्षांक योग्य खर्च दिवप.

गिरायकाच्या रक्षणा खातीर प्रधान यंत्रणा खंयची?

गिरायक वेव्हार खातें (डीसीए), गिरायक वेव्हार, अन्न आनी भौशीक वितरण मंत्रालया खालच्या दोन खात्यांतले एक खातें हे गिरायक रक्षणा खातीर प्रधान यंत्रणा आसा. गिरायकांचे समर्थन हो खात्याचो आदेश आसा. हो आदेश कृतींत हाडप:

• गिरायकांक म्हायतीपूर्ण निवड करपाक सक्षम करप;
• गिरायकां खातीर योग्य, न्याय्य आनी सेगीत परिणामांची खात्री; आनी
• वेळार आनी प्रभावी गिरायक कागाळ निवारण सुविधा दिवप.

गिरायकांक जागृताय आनी शिक्षणा वरवीं सक्षम करप; अयोग्य वेपार पद्दतींचेर आळाबंद हाडून गिरायक राखण वाडोवप; मानक आनी अनुपालना वरवीं दर्जेंची खात्री आनी सुरक्षा सक्षम करप; आनी परवडपा सारख्या प्रभावी कागाळ निवारण यंत्रणेंत प्रवेश मेळटलो हाची खात्री करप हो खात्याचो हेत आसा.

खात्याक सकयल्या गोश्टींचे शासन करपाचो वावर सोंपयला:

• गिरायक राखण कायदो, 1986
• कायदेशीर वजन-माप कायदो, 2009
• भारतीय मानक मंडळ कायदो, 1986
• आवश्यक वस्तू कायदो, 1955
• काळ्या बाजाराचेर आळाबंद आनी आवश्यक वस्तुच्या पुरवणेची राखण कायदो 1980
• राष्ट्रीय चांचणी घर
• गिरायक सहकार्य.

स्रोत: गिरायक वेव्हार खातें